ایرانیان باستان گرامی داشت طبیعت را یک خویشکاری و وظیفه می دانستند. پدیده های طبیعی را گرامی می‌داشتند، همانگونه  که یلدا بلندترین شب سال را گرامی می‌داشتند. در نواحی گوناگون خراسان هنوز هنم بلندترین روزهای سال را گرامی می‌دارند.

به عنوان نمونه یکم تـیر/ اورمزد روز:  تموز در تقویم کهن ایرانی گرم ترین ماه سال است. به همین سبب «چله بزرگ تابستان» به عنوان یکی از جشن‌های ایرانی گرامی داشته می شد  که شوربختانه امروزه فراموش شده‌است .

چهل یا چله تموز حدودا از اول تیر ماه شروع می‌شده و تا دهم مرداد ماه ادامه می‌یافته. معمولا شروع این چهل روز با طولانی ترین روز سال آغاز می‌شود. برگزاری جشن آغاز تابستان هنوز در برخی نواحی ایران همراه با گردهمایی و مراسم آب‌پاشی و آبریزگان، در صحرا برگزار می‌شود. 

جشن چله تابستان با اسامی دیگری همچون جشن نوروزبل، جشن نیلوفر و مراسم زیارتگاه پیر نارکی در گوشه‌وکنار ایران برقرار است  و  همگی نشانی از برپایی جشنی بزرگ در میانه‌های فصل تابستان در ایران باستان حکایت دارند. جالب اینکه جشنی موسوم به جشن نیلوفر در فاصله کمی از جشن چله تابستان برپا می‌شد که حتی ابوریحان بیرونی به آن اشاره کرده و گفته است: «مردم در ششم تيرماه جشنی برگزار می‌كنند كه به آن جشن نیلوفران می‌گویند.»

به اعتقاد برخی پژوهشگران، علت برپایی اين جشن، رویش گل‌های نيلوفر در اين ماه است و امکان ارتباط آن با جشن چله تابستان وجود دارد. از نظر باورهای مردمی، گل نیلوفر با خورشید ارتباط تنگاتنگی دارد؛ به‌ویژه که زمان گل‌دهی آن در طولانی‌ترین روزهای سال و اوقاتی است که تابش خورشید در عمودی‌ترین حالت خود است.

به دلیل آنکه رزق مردم آن روزگار بیشتر وابسته کشاورزی و دامداری بود  بسیاری از جشن‌های باستانی ریشه در زمین، شرایط جغرافیایی و انسان داشتند. مردم در هر ماه از سال، آیین ویژه برگزار می‌کردند . شرایط جغرافیایی کشور در آن ایام  ایجاب می‌کرد کشاورزان محصولات خود را تا زمان این جشن برداشت کرده باشند  جشن مذکور را برای سپاسگزاری از درگاه یزدان انجام می‌دادند. در صورتی که این فرضیه صحت داشته باشد، قدمت این آیین را می‌توان به زمان یک‌جانشینی و اشتغال ایرانیان به کشت و کار نسبت داد.

به عنوان نمونه می توان به آیین های زیر اشاره کرد:

هفتم امرداد جشن امردادگان، گراميداشت منش و كنش، امرتات همان بي مرگي و جاودانگي، و همانند خرداد نگاهبان آب و گياه.

دهم امرداد:  جشن چله ي تابستان.(بيشتر در روستاهاي خراسان جنوبي).

پانزدهم امرداد:جشن ميانه ي تابستان. جشن فندق،سرود و ترانه خواني در باغ هاي فندق هنگام چيدن، تهيه ي گردنبندهايي بنام گلوانه،(بيشتر در روستاهاي شهرستان رودبار).

شانزدهم امرداد: نوروزبل، جشنی تاریخی است، مردم آخرین روز از اسپندار ماه را با روشن‌کردن آتش و ایجاد گرما جشن می‌گرفتند که مصادف با ۱۶ امرداد در تقویم هجری شمسی است.که در گاه‌شمار گیلکی در گیلان، مازندران، الموت قزوین و طالقان البرز برگزار می‌شد و در فهرست آثار ناملموس ایرانی به ثبت رسیده است. قدمت این جشن به دوران قبل از اسلام می‌رسد و جشنی مهم در میان دیلمیان محسوب می‌شد. در حقیقت در زمان دیلمیان بود که آیین چله تابستان رونق گرفت و به نام نوروزبل میان مردم رواج پیدا کرد. «نوروزبل» به‌معنای شعله فروزان آتش نوروزی است.

۱۰ مرد با کلاه و شولای گالشی به میدان می‌آمدند و در حالی که نوازنده‌های محلی می‌نواختند، آن‌ها دور آتش می‌چرخیدند. این آتش در زمان غروب خورشید روشن می‌شد و مردم به آن نزدیک می‌شدند و همه‌ باهم می‌خواندند:

گروم گروم گروم بل با صدای پرهیبت سوختن هیزم و برکشیدن شعله

نوروز ما و نوروز بل نوروز ماه و شعله آتش نوروزی

نو سال ببی، سال سوسال تازه باشد و سال روشنایی

نو بدی خونه واشو تازه باشد و تازه شود و خانه آباد و با برکت

هجدهم امرداد: جشن رشن، جشن ده واربا، جشن نوروز دريايي.گل ويژه ي جشن امردادگان زنبق(چمبك).

روز امرداد مژده داد بدان

كه جهان شد به طبع، باز جوان

چو گفتار خردادش آمد به سر

همان گاه امرداد شد پيش تر

چله تابستان چه روزی است؟

چله تابستان یا چله تموز، چهلمین روز پس از شروع فصل تابستان است.

جشن چله تابستان در کدام مناطق ایران برگزار می‌شود؟

جشن چله تابستان در برخی مناطق ایران همچون بیرجند و گناباد، زیارتگاه پیر نارکی یزد، روستای ملکوت املش و روستای زردوئی در پاوه کرمانشاه برگزار می‌شود.