تعریف لغوی نفقه

نفقه به معنای«آنچه صرف هزینه عیال و اولاد کنند،هزینه زندگی زن وفرزندان،روزی ومایحتاج معاش. همچنین درتعریف دیگری آمده است:«ماانفقت واستفقت علی العیال و نفسک »،یعنی آنچه برای خود و خانواده هزینه می شود.

نفقه معنای مطلقی دارد که شامل انفاق بر زوجه ، اولاد و نزدیکان می شود.در فقه و حقوق اسلامی بر اساس ماهیت واحکام متفاوت، دو نفقه وجود دارد:

نفقه زوجه: عبارت است از انفاقی که شوهر باید به همسر خود بپردازد.

نفقه اقارب:انفاقی که شخص درحالت نیازمندی والدین و فرزندان باید هزینه کند.

نحوه محاسبه نفقه :

میزان نفقه به طور دقیق در  قانون تعیین نشده است. با این حال نفقه به معنی تامین نیازهای زوجه در حد متعارف است. محاسبه نفقه زن و تعیین مقدار آن برعهده دادگاه است. به عبارت دیگر میزان نفقه با توجه به عرف، عادت مردم یک منطقه، وضعیت مالی مرد و شان خانوادگی زن و نحوه زندگی او پیش از ازدواج تعیین می‌شود. تعیین مقدار آن توسط کارشناس رسمی دادگستری انجام می‌شود. در صورت اعتراض به نظر کارشناس، طرفین می‌توانند با ذکر دلایل طی زمان مشخصی برای اعتراض اقدام کنند.

نحوه محاسبه نفقه زن در دوران عقد:

عقد نکاح ممکن است به شکل دائم یا موقت باشد. اگر عقدی موقت باشد زن در آن عقد نمی‌تواند از مرد نفقه بگیرد مگر در صورتیکه با مرد برای دریافت توافق کرده باشد(شرایط ضمن عقد ).  درمورد دریافت نفقه زن در دوران عقد لازم به ذکر است که اگر در دوران عقد، زن از مرد خود تمکین خاص کند و برای آغاز زندگی مشترک آماده باشد اما مرد برای آغاز زندگی اهمال‌کاری و تاخیر کند، زن می‌تواند برای دریافت درخواست دهد.

نحوه محاسبه نفقه فرزند

هر فردی که فرزندی دارد موظف است نیازهای متعارف فرزند خود را برآورده کند و نسبت به او حقوق و تکالیفی دارد. کودکان و فرزندان افراد آسیب‌پذیری هستند که به حمایت والدین نیاز دارند. در همین راستا بر طبق قانون پدر موظف به پرداخت فرزند است. به عبارت دیگر حتی اگر حضانت فرزند به عهده مادر یا شخص دیگری غیر ازوالدین باشد، باز هم پدر باید نفقه فرزند خود را بپردازد. اگر پدر توان مالی پرداخت را نداشته باشد و یا از دنیا رفته باشد، پدربزرگ و در مرحله بعد اجداد پدری موظف به پرداخت هستند. اگر هیچ کدام توان مالی نداشتند یا در قید حیات نبودند مادر باید نیازهای زندگی فرزند خود را تامین کند. لازم به ذکر است که معمولا دختران تا قبل از ازدواج و یا مشغول به کار شدن و پسران تا هجده سالگی مشمول نفقه هستند.

عدم پرداخت نفقه و ضمانت اجرایی آن:

در ماده 53 قانون حمایت از خانواده ، جرم ندادن نفقه به زن پیش بینی شده است و برای آن مجازات تعیین شده است . بر اساس این ماده ، " هرکس با داشتن استطاعت مالی ، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می‌شود . تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و درصورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود.
طبق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده 1391 : هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب ‌ النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می‌شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و درصورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود.

تبصره ـ امتناع از پرداخت نفقه زوجه‌ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.
پس می توان گفت درصورت عدم پرداخت مهریه، زوجه می‌تواند با تنظیم و ارائه دادخواست، درخواست بدهد و دادگاه با بررسی شرایط میزان آن را برای زن تعیین می‌کند و مرد ملزم به پرداخت است. علاوه براین زوجه می‌تواند با اتکا به جرم بودن نفقه، علیه مرد اقامه دعوا کند و به شکل کیفری طرح دعوی کند. در این صورت ممکن است حتی حکم جلب مرد  نیز صادر شود.