آیین باور - در میان عناصر چهارگانه "آتش و آب و خاک و باد "؛  آتش در میان آریا یی ها ارج و قربی دیرینه دارد. هیچ فرهنگی بی شناسنامه ، پایدار نمانده است . درخت ریشه دار تمدن ایرانی با فرهنگی از ماورای دیروز تا ورای فردا ، ایران می شود.

سال 1402 «جشن سده» مشترکااز سوی ایران و تاجیکستان در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت جهانی شد.قبل از آن  به شماره ۲۰۶۷ در ۲۹ بهمن‌ماه سال ۱۳۹۸ در فهرست ملی ایران ثبت شده بود  و وزیر وقت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در بخشنامه‌ای دستور پاسداشت و زنده‌گردانی این کهن آیین را به استانداران کشور ابلاغ کرد.

نزدیک غروب دو موبد لاله به دست با لباس سفید ، که پوشاک رسمی روحانیان زردشتی به هنگام اجرای آیین های دینی است – ظاهر می شوند . زمزمه کنان به خرمن سده نزدیک می گردند و از سمت راست سه بار گرد آن می گردند سپس این خرمن هیزم را با شعله ی لاله ها – که روشنی آنها از آتشی است که از آتشکده آورده شده – از چهار سو آتش می زنند . شعله های آتش ، فروزان و سر کش به آسمان کشیده می شود و همراه آن هلهله و شادمانی مردم در فضا می پیچد و همه جا سر شار از شور و هیجان می گردد ..

پس از ساعت ها که شعله ها فرو کش می کند ، مردم بویژه جوان تر ها از روی بوته های آتش می پرند . در قدیم اسب سواران زودتر از مردم خود را به آب و آتش می زدند و هنر نمایی می کردند .

در آخرین ساعت پایانی جشن که آتش به خاکستر می نشیند ، مردم پس از گذراندن یک بعد از ظهر شور انگیز و درخشان به خانه های خود باز می گردند . رسم است که کشاورزان مقداری از خاکستر سده را به نشانه ی پایان گرفتن سرمای زمستان به کشتزارهای خود می برند و می گویند که در این شب ستاره ی گرما به زمین درود می فرستد .

به نظر نمی رسد وفا داری به آیین های کهن ملی ضرری برای کسی داشته باشد و اتفاقا مردمان را برای پایبندی به وطن آماده می کند. آدمی باید وطنش را فرهنگش را بلد باشد.نه افراط بیش از عقل، نه رها کردن سنت ها و باور ها تا برهنگی فرهنگی . میانه داری بهترین راه  حفظ آداب و رسوم و باور های هر فردی در چهار چوب مملکت اوست. دانستن نیز، سوای از باور داشتن و عمل کردن برای هر فردی لازم و واجب است .پس آداب و آیین و باور های ایرانی خود را بیاموزیم و کودکانمان را به آن مجهز کنیم ؛که ورود به دهکده جهانی بی توشه نمی شود. ره توشه ما دانسته  های ماست .

تاریخچه برگزاری جشن ملی سده

ایرانیان از دیرباز تا زمان سلجوقیان در شامگاه دهم بهمن ماه با برافروختن آتش و پایکوبی برگرد آن سده را گرامی می داشتند.

 زردشتیان کرمان هنوز هم برگزار می کنند. دربارۀ پیشینۀ این جشن روایتهای گوناگونی نقل شده است. بنا بر روایتی هنگامی که فرزندان مشی و مشیانه به صد رسید جشنی ترتیب دادند و آن را سده نام نهادند (بیرونی، التفهیم، ص257)

به گزارش حمدالله مستوفی(ص81) جمشید آن را بنا نهاد و روایتی درزین الاخبار گردیزی(ص525-536) پیشینۀ این جشن را به چیرگی فریدون بر ضحّاک می رساند.

به گزارش نویری(ص190) سده جشنی بود که ایرانیان پس از بیرون کردن افراسیاب از ایران در زمان زَو، پسر طهماسب برگزار کردند.

بنا به روایت دیگری(بیرونی، آثار الباقیه، ص44؛ این روایت در چاپ زاخائو نیست) جشن سده به اردشیر بابکان یا مادر اردشیر بابکان(قزوینی، ص49) نیز منسوب است. (برای روایتهای گوناگون دربارۀ منشأ جشن سده، نک افشار شیرازی 1324، ص5 به بعد؛ مولایی 1388، ص626-630).

در شاهنامه جز روایت مورد بحث، 16 بار دیگر از جشن سده نام رفته (فردوسی، 5/5، 509، 599؛ 6/ 165،188، 213، 383، 423، 536 213؛ 7/69، 549؛ 8/ 29، 165، 370، 443) که در بیشتر آنها با آتشکده و دو جشن  مهم دیگر یعنی نوروز و مهرگان همراه است و این نشان از آن دارد که این سه جشن در روزگار باستان اهمیّت فراوان داشته و با سنتهای دینی گره خورده بوده است. مثلاً هنگامی که اردشیر بابکان به اردشیر خرّه می­رسد، گفته شده است که:

بكرد اندر آن كشور آتشكده/ بدو تازه شد مهرگان و سده(همو، 6/188)

قباد، پدر خسرو انوشبروان پس از چیرگی بر شهرهای مرزی روم:

نهاد اندر آن مرز آتشکده/ بزرگيِ نوروز و جشن سده

برگزاری جشن سده  در دوران مختلف تاریخ

برگزاری جشن سده را می توان به سه دوره ی تاریخی تقسیم کرد :  

1 – دوره ی پیش از اسلام 2 – دوره ی بعد از اسلام  3 – دوره ی کنونی 

باشد که ما نیز در اندازه های کوچک ؛ حتی با یک پیامک شادباش سده ، آن را زنده نگه داریم و داستان آتش و آیین کهن را برای یک دیگر و فرزندانمان بازگو کنیم . جشن ها و مناسبت های به یاد ماندنی زندگی را در چنین تاریخ هایی برگزار نماییم و پاسداران تاریخ مرزبوم خود باشیم .