آیین باور_یلدا، بیداری در انتظار دانایی است. شب چله یعنی در انتظار طلوع خورشید دانایی بیدار ماندن .

یلدا، چهارمین جشن بزرگ ایرانیان در درازای سال است.

چهار جشن بزرگ ایرانیان دارای پایه اخترشناسی و گاهشماری است، جشن‌های «برابری» (تعادل) و دگرگونی (انقلاب).

دو جشن برابری (تعادل) یعــنی برابر شدن روز و شب عبارتند از جشن نوروز (روز نخست فروردین ماه روز نخست بهار) و مهرگان (روز نخست مهرماه روز نخست پاییز).

دو جشن دگرگونی (انقلاب) عبارتند از تیرگان یا بلندترین روز سال (روز نخست تیر ماه روز نخست تابستان) و یلدا یا کوتاهترین روز سال (روز نخست دی ماه / روز نخست زمستان).

در یلدا مردم ایران از گاه کهن، برای یاری به خورشید برای زایش دوباره و در حقیقت برای پیروز شدن بر تاریکی، آتش‌های بزرگ می‌افروختند. با این «آتش افروزی» جشن‌های آتش برای یاری رسانی به خورشید، آغازمی‌شد و «سده» و «سوری» را در پی داشت.

در فاصله یلدا (کوتاهترین روز) تا رسیدن به برابری روز شب در نوروز، ایرانیان در میانه و پایان راه، خورشید را با افروختن آتش، یاری رسانی می‌کردند. بدین‌سان، 40 روز پس از یلدا، آتش « سده » را می‌افروختند؛ زیرا خورشید در میانهٔ راه رسیدن به پیروزی بر تاریکی بود. سپس 40 روز پس از آن جشن « سوری » یا فرجامین جشن آتش بود.

باید به یاد داشت که در دوران اسلامی، جایگاه جشن سوری به چهارشنبهٔ آخرسال افتاده است، در حالیکه جایگاه اصلی آن 40 روز پس از سده و 80 روز پس از یلدا در فاصله10 روز از نوروز قرار داشت.

خورشید در میانهٔ راه رسیدن به پیروزی بر تاریکی بود. سپس 40 روز پس از آن جشن « سوری » یا فرجامین جشن آتش بود.

 با «یلدا» جشنهای آتش در ایران آغاز می‌گردد و با «سوری» به پایان می‌رود. در یلدا مردم ایران از گاه کهن، برای یاری به خورشید برای زایش دوباره و در حقیقت برای پیروز شدن بر تاریکی، آتش‌های بزرگ می‌افروختند. با این «آتش افروزی» جشن‌های آتش برای یاری رسانی به خورشید، آغازمی‌شد و «سده» و «سوری» را در پی داشت.

در فاصلهٔ یلدا (کوتاهترین روز) تا رسیدن به برابری روز شب در نوروز، ایرانیان در میانه و پایان راه، خورشید را با افروختن آتش، یاری رسانی می‌کردند. بدین‌سان، 40 روز پس از یلدا، آتش « سده » را می‌افروختند؛ زیرا خورشید در میانهٔ راه رسیدن به پیروزی بر تاریکی بود.

سپس 40 روز پس از آن جشن « سوری » یا فرجامین جشن آتش بود. باید به یاد داشت که در دوران اسلامی، جایگاه جشن سوری به چهارشنبهٔ آخرسال افتاده است، در حالیکه جایگاه اصلی آن 40 روز پس از سده و 80 روز پس از یلدا در فاصلهٔ 10 روز از نوروز قرار داشت.

در جشن سوری (10 روز مانده به نوروز) ایرانیان از روی آتش می‌پرند و بدین‌سان با جشن‌های آتش بدرود می‌گویند.

ایرانیان باستان با این باور که فردای شب چله با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر ایزد نگهبان آفتاب می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند پژوهشگران بر این باورند که خوردن هندوانه و انار در این شب معنایی رمزگونه در خود نهفته دارد و هندوانه و انار سرخ و گرد نمادی از گرمای مهر در شب سرد زمستان هستند.

شب چره یلدا همچنین شامل دانه هایی چون گندم و شاه دانه و برنجک و نخود بوداده یا برشته ( نخودچی )، و... 

   بیاورد شمع و بیامد بباغ  /برافروخت رخشنده شمع و چراغ/می آورد و نار و ترنج و بهی  / زدوده یکی جام شاهنشهی/مرا گفت برخیز و دل شاددار/ روان را ز درد و غم آزاد دار/نگر تا که دل را نداری تباه/