آیین باور-سالمندی یا پیری هر چه بنامی اش فرا می رسد و اجازه تو را نمی خواهد. اما اینکه در هنگام استقبال از آن چگونه جسم و روانی را تحویلش بدهیم دست ماست. شکی نیست سبک زندگی در کودکی و جوانی،  تعیین کننده دوران سالمندی است. شاهد آنهم جسم و جان نا سلامت بسیاری جوانان و قبراقی و زنده دلی عده از سالمندان است . اما تعریف واقعی سالمندی و پیری چیست و ما در کدام گروه از این دسته بندی ها قرار می گیریم؟ 

۱۴ دسامبر ۱۹۹۰، مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۱ اکتبر را روز جهانی سالمندان نامید و در قطعنامه شماره ۴۵/۱۰۶ ثبت کرد. این روز مشابه روز ملی مادربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در ایالات متحده و کانادا و همچنین دومین جشنواره نهم در چین و احترام به روز پیر در ژاپن است.

آما به واقع سالمندی چیست؟ خیلی از ما سن را تنها یک عدد می دانیم و دسته ای دیگر هر روز مقابل آینه موی سیم گون می شماریم. سالمندی بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی عبور از مرز ۶۰ یا ۶۵ سالگی است

هر چند که آستانه‌ی خاصی برای پیری وجود ندارد، صاحب‌نظران و برنامه‌ریزان معمولاً در مطالعات جمعیتی ایران، جمعیت سالمند را جمعیت در سنین ۶۵ سال و بیش‌تر در نظر گرفته‌اند.    

تعریف سالمندی

• سالمندی را  بطور قراردادی ، مترادف با شروع سن 65 سالگی می دانند . 

• بطور کلی به جمعیتی که بیش از 7 درصد آن به افراد بالای 60 سال اختصاص یابد جمعیت سالمند می گویند . ...

• مبنا تعریف سازمان جهانی بهداشت در کشورهای در حال توسعه است که آغاز سالمندی را 60 سال می داند .

حسام‌الدين علامه؛ سرپرست دبيرخانه شوراي ملي سالمندان به تازگي اعلام كرد كه براساس آمار سال ۱۴۰۰، تعداد سالمندان كل كشور 8 ميليون و ۸۶۳ هزار نفر (۱۰.۴۳ درصد كل جمعيت) است كه از اين تعداد، 4 ميليون و ۲۶۸ هزار نفر، مرد و 4 ميليون و ۵۹۵ هزار نفر، زن هستند.Mehr 17, 1402 AP

در این میان مرور چند تعریف از سالمندی دیدگاه ما را از این دوره ارزشمند زندگی علمی تر می کند.

سالمندی سالم: 

فرایند حفظ و ارتقاء توانایی عملکردی فرد است که باعث بهزیستی وی در سالمندی می شود. توانایی انجام کارهایی که تمایل دارد انجام دهد مثل تأمین نیازهای اولیه یادگیری، تصمیم گیری

سالمندی موفق: 

طی کردن دوران سالمندی است به شیوه ای که در آن احتمال بیماری و ناتوانی ناشی از بیماری کم باشد،

– ظرفیت شناختی و عملکرد بدنی بالا باشد

– تعامل فعال با زندگی و مشارکت اجتماعی وجود داشته باشد.

امروز تصویر سنتی از سالمندان به عنوان افراد بیمار، از کار افتاده و وابسته و تنها، کاملا تغییر کرده است.

پیرشدن جسمی تصوری را که ما از خود داریم، تغییر می‌دهد و به دیگران پیام می‌دهد که باید رفتار خود را با ما عوض کنند. در هر صورت رسیدن به پیری با تغییرات جسمی به ویژه کاهش قدرت بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و کاهش قدرت بدنی و سرعت واکنش در برابر محرک‌ها همراه است .

فرایند پیرشدن با تغییرات شناختی، ساختمانی مغز، اجتماعی و نیز نزول عملکرد تمام سیستم‌های بدن اعمّ از قلبی، عروقی، تنفسی، تناسلی، ادراری، غددی، ایمنی و دیگر دستگاه‌ها همراه است. 

علاوه بر این، پیری همانند بلوغ با تغییراتی در اندام‌ها (شکل ظاهری آن‌ها) و نیز تغییراتی مربوط به تغذیه بافت‌ها مشخص می‌‌شود. آشکارترین تغییرات در این سطح بی‌شک تغییراتی است که در زمینه اعضای بیرونی همچون پوست و مو به وقوع می‌پیوندد.  واقعیت این است که سالمندان، توانایی‌های بسیاری دارند و به تناسب سن می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.

نکته مهم:

  مشاهده می‌شود در برخی موارد جامعه با سالمندان برخورد مناسبی ندارد. یکی از رنج‌بارترین مشکلاتی که کمتر به آن توجه شده، مسئله سوء رفتار با سالمندان است که به عنوان یکی از پنهان‌ترین اشکال خشونت در خانواده و جامعه، بسیاری از سالمندان در جوامع مختلف آن را تجربه می‌کنند.

تبعیض سنی ( Ageism): 

تبعیض و تصورات قالبی علیه افراد فقط به دلیل سن آن ها که می تواند آشکار یا پنهان رخ دهد.

سالمند آزاری (elder abuse) طبق تعریف WHO: 

یک عبارت عمدی است که شامل انجام یا عدم انجام یک رفتار منفرد یا تکرار شده است که باعث اذیت یا آسیب رساندن و صدمه سالمند می شود و از طرف فردی اعمال می شود که مورد اطمینان سالمند است مثل: خانواده، فرزند، قیم قانونی، مراقب خانگی

سالمند آزاری می تواند به اشکال مختلف مثل سهل انگاری و غفلت در تأمین نیازهای جسمانی روان شناختی، بهره برداری مالی، نادیده گرفتن حقوق سالمند یا آسیب فیزیکی و هتک حرمت سالمند باشد(یا کلامی).

سالمندی 

در اسلام: وجود سالمندان و احسان به آن ها به مثابه عاملی جهت نزول برکات و خیرات در زندگی  است.

 در فرهنگ ایرانی: پیری، با کمال و حکمت، خردمندی و فرزانگی قرین است.

سالمندی جمعیت: 

این تعریف از دیدگاه جمعیت‌شناسی مطرح و عبارت است از افزایش نسبت سالمندان در جمعیت و به‌ بیانی دیگر، عبارت است از کاهش نسبت افراد ۱۴-۰ ساله و افزایش نسبت افراد ۶۰ یا ۶۵ سال و بالاتر و مفهومی برای نشان دادن تغییرات توزیع سنی (ساختار سنی) جمعیت به سمت سنین بالاتر است و انتظار می‌رود مهم‌ترین پدیده‌ی جمعیتی جهان در قرن بیست و یکم به بعد باشد

.

برای تعیین میزان جوانی جمعیت، کارشناسان جمعیت‌ها را از نظر ترکیب سنی به سه دسته تقسیم می‌کنند:

دسته اول جمعیت‌ دارای ساخت سنی جوان نامیده می شود که در آن نسبت افراد کمتر از پانزده سال حداقل ۴۰ درصد کل جمعیت را تشکیل می‌دهد. کشورهایی که دارای باروری بالاتری هستند عموماً در این گروه قرار دارند.

دسته دوم را جمعیت‌هایی تشکیل می‌دهند که دارای ساخت سالخورده‌ای هستند. در این جوامع باروری عموماً در سطح پایینی قرار دارد (کمتر از سطح جانشینی) و در مقابل افراد جامعه از امید زندگی بالاتری برخوردار هستند. نسبت افراد ۶۰ سال و بالاتر در این جمعیت‌ها معمولاً از ۱۲ درصد کل تجاوز می‌کند، در حالی که این نسبت در جمعیت‌های دسته‌ی اول حدود ۴ درصد است.

دسته سوم جمعیت‌هایی هستند که از لحاظ ترکیب سنی در حال گذر از جوانی جمعیت به سالخوردگی جمعیت هستند (زنجانی، فتحی و نوراللهی: ۱۳۹۵، ۵۰).

مطالعات جمعیت‌شناختی، سالمندی جمعیت به این معناست که نسبت افراد سالخورده به کل جمعیت در حال افزایش باشد. به عبارت دقیق‌تر، جمعیت رو به سوی سالمندی، جمعیتی است که بین ۷ تا ۱۴ درصد آن جمعیت را گروه‌های سنی ۶۵ ساله و بیش‌تر تشکیل دهند. این نسبت در جامعه‌ی سالمند بین ۱۴ تا ۲۰ درصد و در جامعه‌ی سالخورده ۲۰ درصد و بیش‌تر است.(مرکز شرق- غرب:۲۰۰۲، ۸۳)

توضیح اینکه هرگاه میزان مرگ و میر به حداقل خود برسد و میزان موالید هم کاهش یابد، جمعیت سالمندان افزایش می‌یابد.

در حال حاضر ایران در مرحله‌ی گذار ساختار سنی قرار گرفته است و انتظار می‌رود در چندین دهه‌ی بعد، پدیده‌ی سالخوردگی جمعیت را تجربه نماید. مقایسه‌ی شاخص‌های سالخوردگی جمعیت ایران با جهان و برخی مناطق منتخب برای آگاهی از وضعیت ایران در سطح بین‌المللی مناسب بوده و برای برنامه‌ریزی در حوزه‌ی سالخوردگی جمعیت مفید و ضروری به نظر می‌رسد.