آیین باور - پگاه 25 ام مرداد ماه 1402 را با خبرنگاران حوزه میراث همراه شدیم،تا یکروز در جاده شسته به سیل کرج _کندوان، که به غلط (جاده چالوس ) می خوانندش، از دغدغه های هویت و تاریخ و اقتصاد گردشگری، تا وضعیت موجود ابنیه های تاریخی و آمایش های ثبتی بگوییم. ازداغ ترین موضوع اخیر میراث که هنوز خبری نشده است پرسیدم، از حفاری غیر مجاز در گرمدره تا یافته های باستانی که حرفی  از آن زده نشد. شنیده های ضد و نقیض گفته بودند علی رغم نظر کارشناس علمی باستانی میراث مکان موردنظر فاقد هرگونه ارزش تاریخی است. اما ترانشه زنی و حفاری ادامه دارد. گَرمدَره شهری است در استان البرز و در بخش مرکزی از توابع شهرستان کرج قرار دارد. شهر گرمدره در کیلومتر ۲۲ جاده مخصوص تهران کرج واقع شده‌است.

از مدیرکل میراث فرهنگی البرز پرسیدم کجای دنیا رسم است میراث عامل حفاری باشد؟ آنهم در شرایطی که اعلام شده مکان مورد نظر فاقد هر گونه ارزش تاریخی است، از سوی دیگر اگر چیز با ارزشی یافت شده است چرا ترانشه زنی ها عمیق و غیر علمی است ؟

خاکی گفت: ماجرا با دستگیری متخلفین (از نهاد دولتی بودند) شروع و بررسی های منطقه برای تعیین تکلیف بنا ادامه یافت. 

به گزارش پایگاه خبری آیین باور زمزمه هایی مبنی بر اینکه بنایی متعلق به دوره پهلوی در منطقه گرمدره گنج یابی شده و کارشناسان تیم تحقیق میراث به طور فوری و بدون تشریفات زمان بر وارد منطقه شده اند به گوش رسید . یافته های بعدی از حفر تونلهایی با عمق 9 متر درعرض 20 متر خبر می داد. . بدیهی است از دیدگاه باستان شناسی حفاری با این سرعت و پس از اعلام نظر کارشناس علمی میراث مبنی بر فقدان آثار تاریخی در مکان مورد نظر؛توجه هر داشنجو یا دانش آموخته ساده این رشته را هم جلب می کند . وقتی موضوع خبری و اطلاع رسانی نشود، شایعه ها کار خودشان را می کنند. 

علی رغم آنکه خاکی مدیرکل میراث اشاره کرد قرار بود بعدا با همکاری صدا و سیما مستند سازی و به این مطلب پرداخته شود و پرسش شما زود هنگام!! بوده است (مگر کار خبرنگار همین نیست؟) در خواست کردم در جهت روشنگری افکار عمومی در حد مجاز اطلاعاتی را ارائه کند. 

او گفت: کارشناسان مجموعه اداره کل و کارشناسان میراث بررسی اولیه را شروع کردند. با یک بنای متعلق به دوره پهلوی (ساختمان راه آهن) مواجه شدند که در زیر آن یک کپسول یافته شد. در عمقی معادل 6*6 متر کار شده بود.غیر قابل نفوذ بود اما پیش از میراث حفاران غیر مجاز به آن دسترسی پیدا کرده و بخشی از آن را باز کرده بودند. کارشناسان با احتیاط کار را دست گرفتند و با وجود سیم های قدیمی که به کپسول متصل بود، و به حدود 60 سال قبل برمی گشت و احتمال خطر انفجار می رفت، دو بار با کمک معاونت امنیتی انتظامی استانداری و چک و خنثی ورود شد که خوشبختانه مورد خاصی پیش نیامد و تخلیه شد. 

خاکی در ادامه تشریح کرد: در آن بخش از بنا که متعلق به دوره خاص بود چیزی یافته نشد. همه ناظرین نهادهای امنیتی استان در همه مراحل شاهد کاوش بودند . اما نکته مهمی که شایعات را ایجاد کرد وجود حفره هایی در دیگر اتاقک های ساختمان بود که در گذشته به صورت چاه کنده و مجدد با خاک پرشده بودند. همکاران ما یک میلیمتر هم حفاری نکردند. خاکها خالی شد و تونلها کشف شد، تا امروز که هنوز کار به اتمام نرسیده 21 تونل کشف شده است . یعنی کسی آنجا حفاری نکرده . بلکه خاک تونلها خالی شدند. 

گزارش کارشناس علمی کرج آقای فرزان احمد نژاد هم که به دلیل کسالت از کار کنار کشیدند، (گزارش این کارشناس در انتهای همین گزارش قید شده است) به بخش اول کار برمی گردد که قدری عجولانه و صورت گرفت .  حتی پژوهشگاه خبر را از روی سایت خود برداشت. شیطنتهایی بود که صورت گرفته بود. 

لایه های ارزشمند تاریخی رخ نمود

در اتاقک های دیگر بنا که آثار حفاری یافت شد فضای گرد سیمانی هم ایجاد کرده بودند. اینجا بود که لایه های ارزشمندتاریخی یافته شد.

با حضور کارشناسان پژوهشگاه به مدیریت آقای خلج گروه جدید لایه مهم تاریخی یافت شد و هنوز در حال  بررسی و کاوش است . آثار بسیار مهم فلزی و سفالهای متعدد که به دوره های مختلف برمی گردد و تعدادی خشتهایی یافت شده که همچنان هم ادامه دارد. 

مدیرکل میراث یادآور شد: تا انتهای این ماه مجوز کار تمدید شده است .و این یافته ها می تواند تاریخ گرمدره را تغییر دهد و این اولین بار است در آن منطقه با اثر تاریخی برخوردمی کنیم. 

وی  در جمع بندی نهایی گفت : در این مورد ما با دو موضوع طرف هستیم یک بنای دوره پهلوی که هنوز تحلیل نشده برای چه  ساخته شده است. ولی بنای قابل توجه و عجیبی است .  دوم حفاری های غیر مجاز و متعدد که گنج یاب ها انجام داده اند و 32 متر وسعت دارد سراب گنج مردم را به زحمت انداخته است . 

خاکی افزود: از لحظه دستگیری تا حفاری ها در تلاش برای ساخت مستندی با صدا و سیما هستیم و نمونه خوبی از تخریب های بی نتیجه مردم است و کلاهبرداری و قتل و جرح هایی که در چنین مواردی می تواند رخ دهد. 

همچنین وی با ابراز خرسندی از چنین فرصتی برای طرح مسئله توسط پایگاه خبری آیین باور در جمع خبرنگاران گفت: به هرروی کشف چنین لایه باستانی موجب خوشحالی ماست و گزارش تحلیلی آن که اتفاق مهمی برای ایران است لعد از تدوین ارائه می شود. در همین راستا نهر کرج هم که از همین منطقه می گذرد در مسیر ثبت قرارگرفته و به زودی ثبت ملی می شود.  

در جلد نخست کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران نوشته حسینعلی رزم‌آرا که در تیرماه ۱۳۲۸ به چاپ رسیده است ، درباره گرمدره اینگونه آمده است که نشان دهنده وضعیت این منطقه در آن دوران است : گرمدره دهی جزء دهستان حومه بخش کرج ، شهرستان تهران است که در ۸ کیلومتری جنوب خاور کرج واقع است. در دامنه کوه و با آب و هوایی معتدل است. دارای ۲۹۰ سکنه شیعه مذهب و فارسی و تاتی زبان. دارای آب از رود کرج. شغل مردم زراعت است و محصولات ده غلات ، چغندر قند و صیفی است. کاروانسرا و چند قهوه‌خانه دارد. کنار راه ماشین رو تهران به کرج واقع است

فرزان احمدنژاد (سرپرست کاوش اضطراری بافت تاریخی گرمدره) گفته بود : در بررسی اولیه مشخص شد که حفاران غیر مجاز در ۲ اتاق بخش شرقی بنای قدیمی راه آهن گرمدره اقدام به حفاری کرده‌اند و در ۲ اتاق گودال‌هایی کنده شده و در اتاق شرقی گودال به دیواره بتونی زیر زمین برخورد کرده است. . البته  خود ساختمان دارای قدمت تاریخی نیست و هیچگونه لایه تاریخی و نهشته باستان‌شناختی در محل و اطراف ساختمان قدیمی راه آهن دیده نشد . ساختمان راه آهن گرمدره با توجه به نوع مصالح بین ۶۰ تا ۷۰ سال قدمت دارد و پلان بنا مستطیلی سفید و مصالح آن آجر؛ ملات سیمان و تیرهای چوبی در سقف است. 
این باستان‌شناس با بیان اینکه بنا دارای ۵ اتاق و طبق بررسی‌های میدانی آخرین کاربری آن سوزن‌بانی بوده است افزوده:  طی بررسی‌های اولیه خواناسازی محل حفاری غیر مجاز در دستور کار قرار گرفت. گودال شماره ۱ در اتاق شرقی مورد بررسی قرار گرفت و دیواری بتنی به قطر حدود ۶۰ سانتی متر که اطراف آن پر از خاک است نمایان شد و با توجه به مشاهده بتن و میلگرد در کف این اتاق وجود یک اتاق در زیر ساختمان محتمل و عملیات پاکسازی سازه احتمالی بتنی شروع و با رعایت نکات ایمنی خاک‌های موجود در ۲ اتاق بتنی زیر ساختمان تخلیه شد و هیچ اثری از لایه تاریخی و نهشته‌های باستان‌شناختی مشاهده نشد. در مرحله بعد خواناسازی گودال دوم در اتاق کناری در دستور کار قرار گرفت و با توجه به نبود وجود لایه‌های تاریخی و نهشته‌های باستان‌شناختی برای سهولت پاکسازی کف تخریب شد تا خاکبردای راحت‌تر و بی‌خطر پیش برود. در طی عملیات پاکسازی گودال شماره ۲ لایه‌های تاریخی و نهشته‌های باستان‌شناختی مشاهده نشد و عملیات پاکسازی در این گودال خاتمه یافت. 
با توجه به نبود لایه‌های تاریخی و نهشته‌های باستان‌شناختی در محدوده مورد بررسی و مشخص شدن این موضوع که سازه بتنی و ساختمان قدیمی راه آهن گرمدره قدمت تاریخی نداشته ولی یکی از ساختمان‌های قدیمی راه آهن تهران – تبریز است و فاقد ارزش‌های لازم برای ثبت در فهرست میراث ملی و یا دارای ارزش تاریخی است، خاتمه پروژه اعلام شد.