آیین،باور،آداب و رسوم، زبان‌های اشاره ای هستند که گاه، بی هیچ تبادل کلامی، راز ملتها را بیان می کنند و هر از راه رسیده ای، در حد فهم خود پیامی از آن دریافت می کند. جشن و سرور یا غم و اندوه، خشم و عشق از آن جمله اجساساتی هستند که نیاز به کلام ندارند .رنگ رخسار و برق چشمان است که بی هیچ فریبی واقعه را تعریف می کند. "آیین" ملل، پیش از اختراع زبان، خود به هزار زبان در سخن بوده اند و امروز سایه محوی از آن به عنوان آداب رسوم محلی به ارث رسیده است که اگر حافظش نباشیم، بیش از پیش فراموشش می کنیم.

آیین عزاداری محرم در البرز نیز خط و رنگی شبیه به دیگر استانهای کشور دارد. اما پیرامون تفاوت یا ویژگی های عزاداری محرم در البرز می توان گفت آنچه در این استان دیده شده، بیشتر به دهه اول محرم مربوط است .

در گذشته ی کرج،اولین شب ماه محرم ارج قرب ویژه ای داشت تا جایی که بزرگان اقوام معتقد بودند :"در ماه اقامه عزای حسین (ع)، با قلب کینه دار و نفاق که خلوصی در آن نیست، عزاداری مورد پذیرش خداوند قرار نمی گیرد."و تلاش می کردند پیش از رسیدن این ماه، کدورت ها را از بین برده و افراد را آشتی دهند . همان کاری که در اوایل نوروز انجام می دادند. به همین سبب در خانه ی بزرگ قوم یا مسجد و حسینه جمع می شدند و مراسم رفع کدورت برپا می کردند که این وجه مشخصه عزاداری در کرج بزرگ بود.(نقل قول از کتاب البرز شناسی به قلم دکتر مهراب رجبی)

همچنین تعزیه خوانی در البرز که مسلما یکی از قطب های ایران است زبانزد بود. البرز حلقه واسط دو تمدن ری و کاسپین است که از یک سو تا خراسان و از سوی دیگر تا زنجان ادامه و آدابی مشابه دارند.

از دیگر عناصر تعزیه مصیبت خوان، شبیه خوان، روضه خوان، پرده خوان، حمله خوان بودند ودر البرز نیز دو قطب قدرتمند تعزیه داشتیم . یکی در تکیه 700 ساله برغان که در قاجار بیشتر رشدکرد . تکیه اعظم برغان نقطه کلیدی رشد و توسعه آغاز تعزیه در منطقه است . و دیگری در کلاک که بین این دو روستا همواره ارتباط بوده است زیرا بزرگترین روستاهای کرج بودند.

موزه لباس  تکیه برغان که بیش از 400 دست لباس تعزیه دارد و در هیچ کجای ایران چنین مجموعه نفیسی را نخواهید دید از تکیه های معروف ایران بوده است و هنوز بقایای آن  موجود است .

اگر اهل مطالعه باشی و هریک از کتاب های البرز شناسی را که که دلسوزان این دیار نوشته اند بخوانی بسیار خواهی یافت. خاطرات بزرگان، مردم کوچه و بازار و سنن محلات و شهرستان‌های طالقان و کلاک و نظرآباد و ...مثلا همانطور که در بالا اشاره کردم کلاک قطب مهم عزاداری ها بود، دکتر رحبی می نویسد یادم می آید:

دهه چهل و عزاداری حضرت رقیه که مرحوم حاج محمد احمدیان تدارک دیده بود .حاج محمد، همکار وهم طراز ذبیحی بود. کلاک هیاتی بزرگ و مشهور داشت .شعاع اثر این هیات تا شمران و تهران هم پیچیده بود و حتی ، مراسم عزاداری و نوحه خوانی کلاکی ها در آن دوران مستقیم از رادیو و بعدها از تلویزیون سراسری پخش می شد :

گوی و به من اکبر من در کجاست ،ای عقاب ،ای عقاب

اکبر مه پیکر من در کجاست ،ای عقاب ،ای عقاب

غمزده لیلا به دوچشم پر آب

دیده چنان حالت زارت عقاب

وقتی این نوحه پخش می شد کوچک و بزرگ و گاه زنان با نظم و ترتیب سینه زنی و نوحه را واگویه می کردند. تکیه اعظم کلاک با نام "حبیب ابن مظاهر" در بالاترین نقطه کلاک و قدمتی بیش از صد سال هنوز دایر است . قدمت این مکان که در جنوب منطقه کهن موسوم به (قل= قلعه اسفندیار )در شمال" وی درختک" و در نزدیکی منطقه باستانی "چال کیان" واقع شده، به چند هزار سال برمی گردد.گویا قبلا آتشگاه بوده و تبدیل به مکان مذهبی و حسینیه شده است 

صحبت که به این جا رسید، خوب است یادی کنیم از تعزیه پردازان مهم ایران استاد جابر عناصری، رضا کوچک زاده و علی بلوک باشی که برای تعزیه زحمت های بسیاری کشیده اند .باید پذیرفت اساسا تعزیه نقشی تاثیرگذار در تئاتر و سینمای ایران ایجاد کرده است.از سوی دیگر دوره صفویه پرو بال زیادی به تعزیه داده شد و از دوره آل بویه هم رد پایی در این مورد وجود دارد. از آنجا که حکومت صفویه رقابت سختی با عثمانی ( که اهل سنت بود) داشت، تعزیه را قوت داد و در کوچه بازار فریاد شیعه را بلند کرد. پادشاهان قاجار نیز، مشخصا ناصرالدین شاه در این زمینه تلاش فراوانی کرده و تکیه دولت را به تقلید از معماری و سالن های نمایش فرانسه و انگلیس برپا کرد که البته رضاشاه ویرانش کرد.

نسل گذشته به خاطرمی آورند،ایستگاه بین راهی و صلواتی به این تعداد نبود، حضور مردم در تکایا و هیات ها و حسینیه ها بیشتر دیده می شد، مانند امروز هجوم مردم به ایستگاه های بین راهی و ایجاد ترافیک های غیرضروری و ایجاد دلخوری برای کسانی که در آن محل زندگی و تردد دارند، یا ریختن لیوان یک بار مصرف در معابر یا دیده نمی شد یا کمتر بود، اعتقاد به درستکاری به منظور قبول عبادات و عزاداری باور قلبی مردم عزادار بود.

چنانچه می دانیم، آب کلیدی ترین عنصر این ماه است اما پیامش را در نیافتیم و با وجود فرونشست های زمین به ویژه استان بی آب البرز، در اسراف آن شدت می ورزیم!  

اعتقاد بر این است که تعزیه اساسا از آداب مهرگان، تیرگان و سیاوشان وارد مناسک اسلامی ایران شده و مراسم خون‌خواهی سیاوش و دیگر اسطوره با جایگزینی شخصیت‌ها عوض شده به ترکیب تعزیه در آمده است .این را می شود در شعر های رایج در تعزیه نیز دریافت

شاه ترکان سخن مدعیان می‌شنود   شرمی از مظلمه خون سیاووشش باد

نویسنده و عکاس فریبا کلاهی روزنامه نگار /کارشناس مدیریت جهانگردی