ارث، جنسیت و سبک زندگی ، استرس و آلودگی هوا فاکتورهای اصلی بیماری قلبی است.

آیین باور - ایست قلبی اولین عامل مرگ و میر البرزی ها و البته تمام ایرانیان است. طی هشت ماه گذشته در استان البرز حدود نه هزار نفر فوت کرده اند و بالاترین عامل مرگ آنها "که بیشترشان را نیز مردان تشکیل داده اند" ایست قلبی و تنفسی اعلام شده است.اگرچه آمار دقیقی از بیماری های قلبی عروقی در ایران وجود ندارد و آخرین مستنداتی که ضمن نگارش این گزارش بدست آوردم متعلق به سال 96 است، (در حال حاضر بیش از ۴۲ میلیون زن با نوعی از بیماری های قلبی عروقی زندگی می کنند.) بدون شک باید گفت: با توجه به آمار، بیماری های قلبی در ایران، علت اصلی مرگ است و معاونت پیشگیری وزارت بهداشت و کمیسیون بهداشت مجلس در خواب ناز به سر می برند. برای درک بهتر مقایسه زیر را بادقت مطالعه نمایید:

• بیش از ۲۰۰،۰۰۰ زن در هر سال از حمله قلبی می میرند که پنج برابر سرطان پستان است.
• بیش از ۱۵۹۰۰۰ زن در هر سال از نارسایی احتقانی قلب می میرند، که تنها۵۶٫۳٪  کل مرگ و میر قلبی را تشکیل می دهد.

بر همین اساس گفتگوی اختصاصی انجام داده ایم با دکتر علیرضا دهقان نیری متخصص قلب و عروق و رئیس بیمارستان شهید رجایی کرج .

وی ضمن تایید آمار بالای سکته قلبی در ایران گفت: دلایل متعددی وجود دارد که زمینه سکته را در انسان فراهم می کند که البته مختص به ایران نیست. این معضل آمار جهانی داشته و علت شماره یک مرگ در جهان است البته با تفاوتها و درصد های بالا یا پایین تر . اما آسیایی ها به دلیل داشتن ژن مستعد چاقی،سبک زندگی و ابتلا به دیابت آمار بالاتری از بیماری های قلبی را به خود اختصاص داده اند.

دکتر دهقان نیری افزود: از سالهای بسیار قبل تر وقتی این مرگ و میر در جوامع پیشرفته شروع شد،  اقدامات پیشگیرانه را آغاز و علل را ریشه یابی و اصلاح کردند.

وی افزود: آنچه کشورهای توسعه یافته به سمتش رفتند تغییر سبک زندگی بود. آنها دریافتند یکی از مهمترین فاکتورهایی که خطر بیماری قلبی عروقی را افزایش می دهد سبک زندگی نادرست شهروندان و کم بودن فعالیت فیزیکی و افزایش ابتلا به دیابت است که آنهم خود دلیل چاق شدن بیش از حدشان بود.

این متخصص افزود: در مرحله بعد آلودگی هوا و استرس های محیطی را که به جد می تواند تاثیر گذار باشد مهار کردند و در حد امکان نتیجه هم گرفتند. در زمینه کاهش و کنترل وزن، تشویق به ورزش و فعالیت فیزیکی شهروندان بسیار موفق بودند تاجایی که چاقی درآن کشور ها رو به کاهش و متاسفانه در جامعه ما رو به افزایش است .

دکتر دهقان نیری گفت: مسئولین سلامت در کشورهای توسعه یافته خطر را جدی گرفته و به سمتش رفتند. اگرچه هنوز علت اول مرگ در آن کشورها هم بیماری قلبی عروقی است اما در سن بسیار بالا رخ می دهد و سن امید به زندگی آنها افزایش پیدا کرده است. در حقیقت بیشتر دامنگیر سالمندان جوامع پیشرفته است.

وی با ابراز تاسف از اینکه در کشور ما بیماری های قلبی عروقی و مرگ و میر حاصل  از آن افراد میانسال و جوانتر را گرفتار می کند گفت: کسانی که مولد جامعه هستند و امید به زندگیشان باید بیست سی سال دیگر ادامه داشته باشد، با ایست قلبی و سکته حاد قلبی جانشان را ازدست می دهند یا دچار از کار افتادگی می شوند.کیفیت زندگی و طول عمرشان کاهش پیدا می کند و این یک چالش بزرگ جامعه است.

وی گفت: کنترل ژن آسیایی که مستعد چاقی و تجمع چربی دور شکم است و زمینه ابتلا به دیابت راهم فراهم می کند دست مانیست ، اما خیلی از موارد را می توانیم اصلاح کنیم.

رئیس تنها بیمارستان تخصصی قلب استان با اشاره به اینکه مردان و زنان به نسبت یکسانی می توانند دچار سکته قلبی شوند گفت:علت اینکه در آقایان آمار سکته بالاتر است هم مسائل هورمونی و جسمی است که خانم ها تا سن قبل از یائسگی به دلیل اثرات محافظتی هورمونها از آن مصون هستند. ولی بعد از آن اثرات هورمونها از بین می رود و به سرعت ریسک بانوان هم افزایش پیدا می کند و بعد از 10 سال نه تنهابه آمار آقایان می رسد که حتی  پیشی می گیرد.

وی افزود: در سنین سالمندی خانمها بیشتر سکته می کنند که اینهم وابسته به جنس است ولی مسائل جانبی چون توجه کمتر به سلامت در مردان، مشغله بیشتر و مراجعه دیر تر به پزشک نسبت به خانمها ریسک سکته را در آنها افزایش می دهد . زیرا  در مرحله آخر بیماری مراجعه می کنند و هورمونهای جنسیتی آنها هم زمینه را برای پیشرفت بیماری افزایش می دهد.

وی تصریح کرد: ما باید فاکتورهایی را دنبال کنیم که می توانیم روی آنها تاثیر بگذاریم: دوبخش زندگی فردی و محیط در مقابل ما قرار دارد . آلودگی هوا بیماری قلبی عروقی را افزایش می دهد ولی کنترل آن دست فرد نیست و مسئولیتش با سیاستهای کلان جامعه است که باید تغییر کند و نهایتا فرد می تواند به شهرهای تمییز تر برود یا محیطش را تغییر دهد.

او یادآور شد: از سوی دیگر استرس شغلی از فاکتورهای خطر بسیار مهم است و چون حتمن باید یک شغلی داشته باشیم بازهم نمی توانیم این فاکتور را کنترل کنیم.  در جامعه مدرن و صنعتی استرس بسیار عامل مهم و پر رنگ تری است.در قدیم شغلها اینقدر استرس نداشت و مردم ازآن لذت می بردند ولی حالا شغلهایی که باید لذت بخش باشند مانند پرستاری و پزشکی که با عشق هم انتخاب می شوند،به دلیل شرایط شغلی انقدر استرس زا شده اند که نه تنها لذت ندارد استرسش هم غالب می شود.

وی با برشمردن فاکتور های قابل کنترل و تاثیر گذار در حفظ سلامت قلب گفت: تغذیه ایرانی از فاکتورهای خیلی بد است و نوع مواد غذایی غیر ارگانیک و طبخ سریع و فست فود یا غذایی که سرخ می شود مواد مضر بیشتری دارد و با آنچه با حرارت و سر فرصت پخته می شود برابر نیست.  چربی ترانس و کلسترول بالا در تغذیه ما رو به رشد است و به سبک زندگی ما بر می گردد که بسیار مهم است.

دکتر دهقان نیری گفت: اگر این فاکتور را هم کنار بگذاریم به خطر های سنتی بیماری قلبی و عروق می رسیم، فشار خون بالا ، دیابت، چربی خون بالا، مصرف سیگار و دخانیات و مواد مخدر و بیماری های روحی روانی مثل افسردگی فاکتور های خطر ماژور و بزرگ بیماری قلبی هستند.

کنترل مداوم و پیوسته فشار خون که از شایع ترین فاکتور های خطر بیماری های قلبی عروقی است باید مد نظر باشد تا از عوارض آن کاسته شود. همینطور دیابت با توجه به چاقی روز افزون چربی دور شکم آقایان و بانوان .مهمترین حربه ما برای کاهش چاقی و دیابت ورزش است و باید فرهنگ آن جا بیفتد که مردم حداقل روزانه نیم ساعت پیاده روی سریع را انجام بدهند که در پیشگیری از دیابت و چاقی به شدت موثر است.در جوامع غربی روتین زندگی شده است.

به گفته وی چک آپ روتین و مداوم جهت پیشگیری از بیماری های قلبی می تواند بسیار کمک کننده باشد . مانند فشار خون که در هر فرصت و ویزیتی باید چک شود .چک کردن چربی خون در تمام افراد بالای 20 سال هر پنج سال یکبار باید مد نظر قرار بگیرد.  اگر مشکلی وجود داشت یا سوابق فامیلی تاثیر گذار بود در فواصل کوتاه تری شش ماه باید چربی خون چک شود. پس چک آپ هاباید از 20 سالگی آغاز شود که برای غربالگری دیابت هم می تواند موثر باشد.

وی با اشاره به فاکتور ارث تاکید کرد: ارث نقش بسیار موثری در ابتلا به بیماری های قلبی عروقی دارد .البته تعریف ارث این نیست که اگر پدر و مادر کسی در 80-90سالگی سکته کرد ارث سکته دارد بلکه چنانچه در خانواده درجه اول فردی  خانم زیر 60 سال و آقای زیر 50 سالی  سکته قلبی کرده است، یک فاکتورخطر بسیار مهم و زنگ هشدار است که اگر به دلیل بیماری هم  نباشد گرفتگی عروق است و به صورت سکته قلبی یا مغزی بروز می کند.

این متخصص قلب و عروق یادآوری کرد: چنانچه کسی این فاکتور بسیار مهم ارث را دارد باید بسیار حساس باشد . برای کنترل وزن و چربی و قند و فشار و استرس این افراد باید کنترل سفت و سخت تری انجام شود. چک آپهای متناسب با هر شخص بدون علامت هم بررسی هایی باید صورت بگیرد که بیس و پایه ای برای برنامه ریزی حفظ سلامتش داشته باشیم . ارث نقش بسیار مهم و پررنگی دارد که منجر می شود فاکتورهای خطر را جدی تر و باحد مرزهای بسیار پایین تری در نظر  بگیریم.

کلینیک غربالگری قلب در انتظار یاری بالادستی ها:

وی در پاسخ به این پرسش که با این درجه از اهمیت بیماری های قلبی وآمار مرگ در ایران، چرا مسئله پیشگیری و احداث کلینیک غربالگری مورد توجه قرار نگرفته است گفت: پروپزال کلینیک غربالگری قلب کرج نوشته شده است ولی نیازمند بودجه و نیروی تخصصی و غیر تخصصی است .اگر تامین منابع مالی و نیرو شود یک مرکز پیشگیری و غربالگری در بیمارستان خودمان (شهید رجایی کرج) راه اندازی می کنیم .

اما مردم خیلی منتظر راه افتادن چنین کلینیکهایی نباشند. خیلی از موارد مانند ترک سیگار و دخانیات و مواد مخدر ، اصلاح تغذیه و سبک زندگی و چک آپ دوره ای را می توانند از هم اکنون شروع کنند که متاسفانه در جوامع در حال پیشرفت مصرف بسیار بالای دخانیات نقش پررنگی در سکته افراد میانسال 30 – 50 سال داردکه دلیل ابتلای آنها فاکتورهایی  است که قابل کنترل و دست خودشان است .

گفتگو فریبا کلاهی